Dọc theo bờ Biển Đỏ, tại một thành phố mà ngày nay được biết đến nhiều hơn qua các tuyến đường thương mại và du lịch, một chương bất ngờ trong lịch sử Kitô giáo đã tái hiện. Tại Aqaba, miền nam Jordan, một địa điểm khảo cổ được giới học giả nghiên cứu trong thời gian dài nay đã chính thức mở cửa cho công chúng: đó là di tích của một ngôi nhà thờ có niên đại từ cuối thế kỷ thứ III, được công nhận rộng rãi là nơi thờ tự Kitô giáo cổ nhất được xây dựng với mục đích chuyên biệt từng được biết đến cho đến nay.
Lễ mở cửa, được tổ chức vào ngày 15 tháng 12, mang âm hưởng vang xa hơn cả lĩnh vực khảo cổ học. Lần đầu tiên kể từ sau trận động đất tàn khốc xảy ra trong vùng vào năm 363, những lời kinh nguyện và thánh ca phụng vụ một lần nữa lại vang lên trong những bức tường có trước cả thời kỳ Kitô giáo được hợp pháp hóa trong Đế quốc La Mã. Đại diện hoàng gia Jordan, các tòa Thượng phụ Kitô giáo và các vị lãnh đạo Giáo hội đã quy tụ trên mảnh đất nơi các tín hữu từng quy tụ vào thời điểm mà việc thờ phượng Kitô giáo công khai vẫn còn bấp bênh về mặt pháp lý.
Bộ trưởng Bộ Du lịch Jordan, ông Emad Hijazin, đã chủ trì buổi lễ khai mạc thay mặt Quốc vương Abdullah II, nhấn mạnh hai ý nghĩa của sự kiện này. Ông cho biết địa điểm này không chỉ phản ánh di sản văn hóa của Jordan mà còn thể hiện cam kết lâu dài của quốc gia trong việc bảo tồn di sản tôn giáo đa dạng của đất nước. Aqaba, được biết đến với tên gọi Aila trong thời cổ đại, ngày càng được giới thiệu không chỉ như một điểm đến ven biển, mà còn là nơi lịch sử thiêng liêng vẫn còn hiện hữu một cách hữu hình.
Phụng vụ được cử hành trong buổi lễ do Đức Tổng Giám mục Christoforos của vùng Kyriakoupolis chủ sự, đại diện cho Tòa Thượng phụ Chính thống giáo Hy Lạp tại Giêrusalem, đánh dấu khoảnh khắc của sự tiếp nối mang tính biểu tượng. Các vị lãnh đạo Giáo hội hiện diện nhấn mạnh ý nghĩa của việc đưa việc thờ phượng trở lại một không gian đã từng phục vụ cộng đoàn Kitô hữu sinh sống hàng chục năm trước khi Sắc lệnh Milano ban hành quyền tự do tôn giáo vào năm 313.
Được phát hiện vào năm 1998 bởi một nhóm do nhà khảo cổ học người Mỹ Thomas Parker dẫn đầu, ngôi thánh đường được xây dựng trong khoảng từ năm 293 đến 303, dưới triều đại của Hoàng đế Diocletian. Khác với những nơi hội họp Kitô giáo thời kỳ sơ khai — thường là các tư gia được cải biến lại, gọi là domus ecclesiae — cấu trúc tại Aqaba ngay từ đầu được xây dựng với mục đích làm một nhà thờ. Bố cục theo kiểu vương cung thánh đường, với gian giữa, các gian phụ hai bên và một cung thánh quay về hướng đông, cho thấy một cộng đoàn đã trưởng thành về mặt phụng vụ và tổ chức.
Những phát hiện khảo cổ tại địa điểm này, bao gồm đèn thủy tinh, đồ gốm, tiền đồng La Mã và các khu nghĩa trang lân cận liên kết với cùng một cộng đoàn, đã giúp xác nhận niên đại của nó. Những mảnh kim loại nhỏ, được giải thích là các phần của một thánh giá bằng đồng, càng củng cố thêm căn tính Kitô giáo của địa điểm này. Đáng chú ý, tòa nhà đã tồn tại qua các thời kỳ bách hại và tiếp tục được sử dụng vào kỷ nguyên của Đế quốc đã được Kitô giáo hóa, cho đến khi một thảm họa thiên nhiên đột ngột chấm dứt chức năng của nó.
Thánh đường Aqaba có trước cả những địa danh Kitô giáo biểu tượng như Nhà thờ Mộ Thánh ở Giêrusalem và Vương cung thánh đường Giáng sinh ở Bêlem. Tầm quan trọng của di tích này đã giúp nó được Tổ chức Kỷ lục Thế giới Guinness công nhận là ngôi nhà thờ cổ nhất thế giới được xây dựng đặc biệt cho việc thờ phượng của Kitô giáo, mang lại cái nhìn hiếm hoi về những thập kỷ hình thành nên đời sống giáo hội ở thế giới La Mã phương Đông.
Trong những năm gần đây, chính quyền Jordan cùng với các đối tác quốc tế đã thực hiện những nỗ lực bảo tồn cẩn trọng. Những bức tường gạch bùn đã được gia cố, và một mái che bảo vệ đã được lắp đặt để che chắn cho di tích khỏi hư hại do thời tiết. Khu di tích được phục hồi hiện đã được đưa vào các tuyến du lịch văn hóa và hành hương rộng lớn hơn của Jordan, kết nối địa lý Kinh Thánh với các bằng chứng khảo cổ học.
Đối với Đức cha Iyad Twal, Đại diện Tòa Thượng phụ Latinh Giêrusalem tại Jordan, việc mở cửa trở lại ngôi thánh đường là một lời nhắc nhở về vai trò lâu đời của đất nước này như một điểm giao thoa của các tôn giáo. Ngài nói rằng Jordan tiếp tục là hiện thân cho một mô hình chung sống hòa hợp, nơi các cộng đồng Kitô giáo và Hồi giáo cùng chia sẻ một di sản chung đặt nền tảng trên sự tôn trọng và tiếp nối.
Vượt trên giá trị lịch sử, ngôi thánh đường Aqaba lặng lẽ cất lên tiếng nói với hiện tại. Nó gợi nhớ về một thời kỳ khi căn tính Kitô giáo được rèn giũa mà chưa có sự bảo trợ của pháp luật, được duy trì bởi những cộng đoàn nhỏ bé với đức tin tồn tại lâu bền hơn cả các đế chế lẫn các trận động đất. Địa điểm không chỉ mang đến cái nhìn thoáng qua về quá khứ: nó đứng đó như một minh chứng cho một đức tin đã mang hình thức kiến trúc từ trước khi nhận được sự ưu ái của hoàng gia, và vẫn tiếp tục tìm thấy một ngôi nhà trên những vùng đất này nhiều thế kỷ sau đó.
Tri Khoan
Chuyển ngữ từ: zenit