Ngày 24/11/1960, Đức Giáo hoàng Gioan XXIII đã thiết lập hàng Giáo phẩm Việt Nam và chính thức thành lập Giáo phận Long Xuyên. Đây là bước ngoặt quan trọng đánh dấu sự trưởng thành của cộng đoàn dân Chúa tại vùng đất này.Trải qua 65 năm hình thành và phát triển, Giáo phận Long Xuyên hiện lên như một hành trình đầy ân sủng của Thiên Chúa và sự xây dựng miệt mài của các bậc tiền bối. Trong từng biến cố lớn nhỏ, từ thời kỳ khó khăn đến những giai đoạn thăng tiến, Giáo phận luôn nhận ra bàn tay quan phòng kỳ diệu của Thiên Chúa. Mỗi hy sinh, mỗi nỗ lực âm thầm của các bậc cha anh đều trở thành những viên đá vững chắc, góp phần tạo nên một Giáo phận vừa hiền hòa trong cách sống vừa năng động trong việc rao giảng Tin mừng.
Theo sử sách, năm 1550, cha Gaspar de Santa Crux (OP) theo tàu buôn người Bồ Đào Nha vào cảng Cần Cáo (Hà Tiên bây giờ), lúc đó thuộc Cao Miên (Campuchia) để truyền đạo. Đến năm 1588, hai cha: Joan Maldonat và Pedro de la Bastida cũng qua cửa Cần Cáo truyền giáo cho người Cao Miên. Nhưng công việc thủở ban đầu không được kết quả mấy. Khoảng năm 1780, có ba chị em có đạo ở tại Bắc Kỳ (Tonkin) đi ghe biển vào Sài Gòn. Ở đó chẳng được bao lâu, họ lại lần tới Cù Lao Giêng. Dần dần thêm số người có đạo tới ở. Năm 1823, người ta ghi nhận đã có 25 gia đình có đạo Công giáo. Ngày 24/11/1960, Đức Giáo hoàng Gioan XXIII đã thiết lập hàng Giáo phẩm Việt Nam và chính thức thành lập Giáo phận Long Xuyên. Đây là bước ngoặt quan trọng đánh dấu sự trưởng thành của cộng đoàn dân Chúa tại vùng đất này.
Đức Giám mục tiên khởi, Micae Nguyễn Khắc Ngữ (1960-1997) với châm ngôn sống “Đức Kitô Trong Anh Em”, được giao trách nhiệm dẫn dắt Giáo phận trong giai đoạn khởi đầu đầy thách đố. Nhưng với tầm nhìn sâu rộng, lòng đạo đức sâu thẳm và sự kiên nhẫn bất khuất trong mục vụ, Đức cha đã kiến thiết cơ cấu tổ chức của Giáo phận: xây dựng chủng viện, đào tạo hàng giáo sĩ, mở rộng nhiều giáo xứ và giáo họ, quan tâm đến người nghèo… Dưới sự dẫn dắt của ngài, Giáo phận Long Xuyên mang một sắc thái rất riêng: hiền hòa, đơn sơ, nhưng đầy sức sống. Đây là thời kỳ gieo hạt và vun xới trong âm thầm, nhưng lại là nền tảng không thể thiếu cho những bước phát triển về sau.
Sau thời kỳ khai sáng, Giáo phận Long Xuyên bước vào một hoàn cảnh mới, đòi hỏi nhiều sự thích nghi và kiên nhẫn. Đức cha Gioan Baotixita Bùi Tuần (1997-2003), vị mục tử với suy tư sâu sắc và đời sống nội tâm phong phú, đã hướng Giáo phận đi vào chiều sâu của đời sống đức tin. Ngài nhấn mạnh tới đời sống cầu nguyện, sự gắn bó với Thánh Thể, và việc sống Tin mừng giữa đời thường. Với châm ngôn “Giới Răn Mới”, Đức cha đã giúp Giáo phận vượt qua những khó khăn của thời cuộc và mở ra hướng mục vụ trầm lặng nhưng đầy sức sống, lấy lòng thương xót làm trọng tâm. Đây là giai đoạn giúp Giáo phận củng cố bản sắc và đào luyện một thế hệ nhân sự mới cho tương lai.
Trong hành trình 65 năm ấy, Đức cha Giuse Trần Xuân Tiếu (2003-2019), kế vị Đức cha Gioan Baotixita, đã để lại một dấu ấn thiêng liêng và mục vụ rất đặc biệt cho Giáo phận. Ngài được mọi người nhớ đến như một mục tử hiền hòa, vui vẻ, đơn sơ và gần gũi, mang đậm phong cách của một người cha luôn đồng hành với đoàn chiên bằng tất cả trái tim. Với bản tính nhẹ nhàng và nụ cười luôn nở trên môi, Đức cha Giuse đã xây dựng bầu khí gia đình trong Giáo phận. Ngài không áp đặt nhưng thuyết phục, không lớn tiếng nhưng cảm hóa bằng sự khiêm tốn và chân thành. Chính phong cách ấy đã tạo nên sự đồng thuận, sự hiệp nhất và khơi lên nơi mọi người tinh thần phục vụ đơn sơ nhưng hiệu quả, đúng như khẩu hiệu Giám mục của ngài: “Ðể Tất Cả Nên Một”.
Từ năm 2019 đến nay, Giáo phận được đặt dưới bàn tay chăm sóc của Đức Giám mục Giuse Trần Văn Toản. Dẫu bối cảnh xã hội và Giáo hội có nhiều đổi thay, nhưng với khẩu hiệu “Vinh Dự Của Tôi Là Thập Giá Chúa Giêsu Kitô”, Đức cha Giuse đã dấn thân không mệt mỏi đem đến một hướng đi mới, trẻ trung và hội nhập, nhấn mạnh đến linh đạo hiệp thông – tham gia – đồng trách nhiệm theo đường hướng của Đức Giáo hoàng Phanxicô. Về mặt mục vụ, ngài dành nhiều ưu tư cho việc đào tạo linh mục, dự tu, giáo lý viên; củng cố các ủy ban; các hoạt động bác ái xã hội được quan tâm sâu rộng, thể hiện tinh thần “đồng hành và chăm sóc người nghèo” vốn là nét đẹp của Giáo phận. Nhờ vậy, Giáo phận Long Xuyên ngày càng trở nên gắn kết, năng động và nỗ lực đáp ứng những nhu cầu mục vụ mới của thời đại.
Hôm nay, 24/11/2025, Giáo phận Long Xuyên nhìn lại để chiêm ngắm những chặng đường đã qua. Từ những bước đi khiêm tốn của thuở ban đầu, giữa những thử thách của thời cuộc và đời sống mục vụ còn nhiều giới hạn, Thiên Chúa đã làm nảy nở và phát triển trong Giáo phận những cộng đoàn trưởng thành trong đức tin, hiệp nhất trong đức ái và giàu sức sống trong truyền giáo. Quả thật,
“Việc Chúa làm cho ta, ôi vĩ đại!
Ta thấy mình chan chứa một niềm vui” (Tv 126,3).
Những gì có được như hôm nay là kết tinh của hồng ân Chúa và của biết bao tấm lòng quảng đại dâng hiến: các vị giám mục hiền hòa và khôn ngoan, các linh mục miệt mài phục vụ, các tu sĩ sống âm thầm trong lời khấn, và biết bao giáo dân kiên vững trong đức tin. Tất cả như những viên đá sống động góp phần xây nên “Ngôi nhà của Thiên Chúa” tại Giáo phận Long Xuyên, đúng như lời Đức Giáo hoàng Bênêđictô XVI đã nói: “Giáo hội lớn lên không phải nhờ chiến lược, nhưng nhờ những chứng nhân.”
Hành trình 65 năm không chỉ là một trang lịch sử đẹp được khép lại, nhưng còn là một lời mời gọi mở ra phía trước. Giáo phận Long Xuyên hôm nay sẵn sàng bước vào tương lai với trái tim đầy tin tưởng và hy vọng, với đôi tay sẵn sàng phục vụ và với sự trung tín trong sứ vụ loan báo Tin mừng. Đó cũng là lời mời gọi thiết tha, luôn mới và cấp thiết, từ chính Đức Kitô: “Chèo ra chỗ nước sâu mà thả lưới bắt cá… Đừng sợ!” (Lc 5,4.10).
Lm. Giuse Nguyễn Xuân Phúc
Nguồn: giaophanlongxuyen.org